myagmartseren

Д. Мягмарцэрэн С. ПүрэвсүхЭМШУИС

Эмч нарын практикт хамгийн олонтоо тохиолдох зовиур шаналгаа бол толгой өвдөлт байдаг. Өрхийн эмчийн практикт

— Толгой өвдөлттэй харьцуулалт хийх тийм өргөн тархалттай зовиур шаналгаа тохиолдохгүй

— Толгой өвдөлтийн шалтгаан олон янз байдаг

— Хөдөлмөрийн чадварыг алдагдуулдаг

“Толгой өвдөлтийг судлах Европын нийгэмлэгээс”1988 онд ангилалыг шинэчлэн гаргасан байдаг.

Толгойн өвдөлт гэж :Цефалаги, краниалги: Гавлын орой, түүний доторхи хэсгийн өвдөлтийг (хөмсөгнөөс дагз хүртлэх) хэлнэ.

Нүүрний өвдөлт: прозоплаги: Гавал тархины V, IX мэдрэл, сормуус, тагнай, чих, хүзүү, хамрын дайврын, эрүү, шүдний гаралтай өвдөлтүүд багтдаг.

Анхдагч толгой өвдөлт:

Анхдагч шалтгааны үед бодит үзлэг, шинжилгээгээр ямар нэгэн органик шалтгаан олдохгүй. Жнь:

— Мигрень

— Толгойн кластер өвдөлт

— Толгойн хүчдлийн өвдөлт

— Бүтцийн өөрчлөлттэй холбоотой бус өвдөлт

Хоёрдогч

Эмгэг жам

Эмгэг жамын хүчин зүйлс нь харилцан адилгүй байдаг.

Тархины бодист өвдөлтийн рецептор гэж байдаггүй. Харин толгойн өвдөлт нь тархины хатуу бүрхэвч, гүрээний артерийн гаднах болон доторхи салаа, тархины артери, венийн том судсуудад байрласан мэдрэхүйн нейроны рецепторуудын цочрлын нөлөөгөөр үүсдэг.

Мөн толгой, хүзүүний, булчингын өвдөлтийн рецепторууд толгойн өвдөлтийг дамжуулдаг.

Толгойн өвдөлийг

Гарлаар нь:

— Судасны (мигрень)

— Бүрхэвчийн (мэнэн)

— Булчингын (хөшилт)

— Хипертензийн (гавлын дотоод даралт ихсэх)

Толгой өвдөлтийн ангилал

— Мигрень

— Толгойн хүчдэлийн өвдөлт

— Толгойн кластер өвдөлт

— Бүтцийн бус өөрчлөлтийн (халуун, хүйтний нөлөө, биеийн хэт ачаалал)

— Гавал тархины гэмтэл

— Судасны шалтгаант

— Судасны бус шалтгаант (тархины хавдар, ТНШ-ны даралт ихсэлт)

— Тархины бус халдварын үеийн (вирүс, нян)

— Химийн бодис хэрэглэсэнтэй холбоотой

— Бодисын солилцооны хямралын (хипокси, хиперкапни)

— Үл ангилагдах толгойн өвдөлт

Оношлох

— Өвдөлтийн шинж төрх

— Байршил

— Илрэх цаг хугацаа

— Явцын онцлог

Зэргийг харгалзан үзэх хэрэгтэй байдаг.

— Толгойн өвдөлт: гэнэт, цочмог, цочмогдуу даамжрах явцтай байх нь нэн ноцтой өвчнүүдийн эмнэл зүйг илэрхийлдэг. (Торлогын доорхи цус харвалт, менингит, хавдар гэх мэт)

— Үе үе хурцдах буюу байнгын архаг явцаар илрэх нь мигрень, толгойн хүчдлийн өвдөлт байдаг.

— Анх удаа, гэнэт, алгуур даамжрах явцтай, мэдрэлийн голомтот өөрчлөлтүүд илрэх, ерөнхий халдварын шинжүүд илэрч халуурах, хорт хавдраар өючилсөн байх зэрэг нь ноцтой өвчин байж болохыг илэрхийлсэн хамгийн магадтай шинж болдог.

— Цочмог эхлэн халуурч, мэнэнгийн шинжтэй хавсран бол торлогийн доорх цус харвалт, менингитыг сэжиглэх бөгөөд нугасны усны шинжилгээ оношийн ач холбогдолтой.

— Ужиг, даамжрах явцтай тархины эзэлхүүнт процессыг (хавдар, цусан хураа, буглаа) үгүйсгэх боломжгүй үед КТ, МRI, хийсний дараа нугасны шингэний шинжилгээ хийнэ.

Мигрень

Удамшлын гаралтай судасны зохицуулгын өөрчлөлттэй холбоотой толгой таллан хүчтэй лугшиж өвдөх, үечилсэн хөдлөлөөр илэрдэг өвчин. Хүн амын дунд мигрений тархалт 38-40% эзэлдэг.

— Аутосомын доминант хэвшинжээр зонхилон эхийн удамыг дагасан, иейротрансмиттрийн солилцоог зохицуулах генийн гажигийн (19 хромсом) суурин дээр үүсдэг.

— Эмэгтэйчүүд эрэгтэйчүүдээс 3 дахин илүү өвчилдөг. (3:1)

— Толгой өвдөлт хөдлөхөд судас идэвхит био амин болох серотонин, катехоламин, гистамин, простогландин зэрэг нь ихээхэн үүрэгтэй. Сэдээгч хүчин зүйлийн нөлөөгөөр Тr-с серотонин чөлөөлөгдөх нь эрчимжиж тархины артери, венийн том судсуудад агчилт, хялгасан судсуудад тэлэгдэл үүсч цусны гүйдэл удааширч тархинд цус хомсроно. Энэ нь толгой хүчтэй өвдөхийн угтвар болно.

— Тухайлбал: нуруу нугасны артерийн цусны гүйдэл саарахад харааны талаас нүдэнд гэрэл жирэлзэх, таллаж харах, тэнцвэр алдах, гүрээний артерийнх- хөдөлгөөн, мэдрэхүйн хүрээний өөрчлөлт болж хэл яриа өөрчдөгдөх, саа саажил үүсэх, гар хөл бадайрах, шинжүүдээр илэрнэ.

— Тархины судсууд удаан хугацаагаар агшснаас судасны хананд нейропептид ялгаран судасны ханын нэвчүүлэлт ихсэн хаван үүсч тэлэгдэнэ.

— Үүний зэрэгцээ Tr-с чөлөөлөгдсөн серотонин шээсээр ялгаран гарснаас судасны тонус тавигдан улам тэлэгдэнэ. Судасны тонусын энэхүү өөрчлөлт нь гурвалсан мэдрүүлийн рецепторыг цочроон толгой өвдөлтийн дайралт явагдана.

— Иймээс толгойн өвдөлт судасны тэлэгдлээс бус судасны хананд орших гурвалсан мэдрэлийн цочролын үр дүнд үүсдэг байна.

— Тирамин агуулсан хүнсний бүтээгдэхүүн хэрэглэхэд толгой өвдөлт сэдрэнэ Яагаад? Тирамин нь МАО ферментийг нэгтгэж авна.

— Мөн өөхний эсүүдийн солилцоо удаашран гистамины ялгаралт ихсэж судасны ханаар нэвчин гарах плазмохинин зөөлөн эдүүдэд хуримтлагдана.

— Эмэгтэйчүүдэд биений юмны мөчлөгтэй холбоотойгоор мигрень хөдөлдөг нь цусан дах эстрогений хэмжээнээс хамааран серотонины хэмжээ ихсэж илэрдэг байна.

Сэдээх хүчин зүйлс:

— Сэтгэлийн хүчдэл

— Нойрны өөрчлөлт

— Дуу чимээ

— Хурц гэрэл

— Эвгүй үнэр

— Цаг агаарын өөрчлөлт

— Архи дарс

— Зарим хүнсний бүтээгдэхүүн (шоколад, самар, бяслаг, какао, цитрус, өөхтэй хоол)

Эмнэл зүй

— Үндсэн илрэл нь толгой хүчтэй өвдөх хөдлөл бөгөөд өвдөлт, ихэвчлэн нүдний ухархай, дух чамархайн орчимд төвлөрөн толгойн нэг талыг хамран илэрдэг.

— Шинж тэмдгийнх нь онцлогоор дохиот (аура), дохиот бус гэсэн 2 үндсэн хэлбэртэй. Дохиот бус мигрень буюу энгийн мигрень их тохиолддог.

— Толгойн өвдөлтийн хөдлөл зүй нь хоёр үе шаттай явагдана.

— 1үе- бие сулрах, нойр хүрэх. Эвшээх. Сэтгэл түгших, цангах, шээс хүрэлт хурдсах нүүр орчмоор эвгүй мэдрэмж үүсэх зэрэг шинж тэмдэг нь хэдэн цаг үргэлжилнэ.

— 2 үе- толгой өвдөлт хөдлөж эхлэнэ. 2-5цагийн туршид эрчим нэмэгдэнэ. Дуу чимээ, гэрэл өвдөлтийг улам нэмэгдүүлэн тэсвэрлэхгүй болдог. Ганцаараа байхыг эрмэлзэн толгойгоо бүсээр чанга ороох, харанхуй өрөө, эсвэл орондоо орж хэвтэхийг эрмэлздэг.

— Шанааны артери гүрийж, лугшилт нь тодорч артери дээр дарахад өвдөлт бага зэрэг намддаг.

— Өвдөж байгаа талын нүдний салстын судас өргөссөн, нүдний завсар, хүүхэн хараа нарийссан (Бернер-Хорнерийн шинж), зовхи хавагнасан, царай цонхийсон байдаг.

— Толгой өвдөлтийн эрчим нэмэгдэн задрах, хагарах гэж байгаа мэт өвдөж өвдөлт дагз хүзүү рүү дамждаг. Өвдөлт 8-12 цаг орчим үргэлжилдэг. Зарим өвчтөнүүд өвдөлтийн дараа ихээр шээдэг.

— Дахилтын давтамж янз бүр байдаг. Хувь хүний онцлогоос хамаардаг.

— Өвчний хөдлөл оюуны болон биеийн ачаалал зэргээс хамаарахаас гадна амарч байх үед нь ч сэдэрч байдаг.

Дохиот мигрень

— Өвдөлтийн хөдлөл угтвар дохио гэж нэрлэгдэх мэдрэлийн түр зуурын голомтот шинжүүдтэй хавсран илэрдэг.

— Тиймээс өвдөлт нь: урьдал үе, дохио буюу голомтот шинж үүсэх үе,толгой өвдөх үе гэсэн 3 үе шаттайгаар явагдана.

— Угтвар дохионы шинжүүд нь чухам тархины аль хэсэгт судасны бичил өөрчлөлт үүсч буйг илэрхийлдэг.

— Хамгийн элбэг тхиолдол нь харааны өөрчлөлт бөгөөд үе үе хараа бүдгэрэх, тодрох, солонгорох, оч үсрэх мэт шинжээр илэрдэг. Энэ нь тархины хойт артерийн бүсэд, дагзны хэсэгт бичил эргэлтийн хямрал болсонтой холбоотой байдаг.

— Зарим өвчтөнд нэг талын гар хөл түр саажих (хемипарез), бадайрах (хемипарестези) шинж гардаг. Энэ нь тархины дунд хэсгийн артерийн бичил эргэлтэнд өөрчлөлт орсонтой холбоотой байдаг. Хэрвээ бичил эргэлтийн хямрал тархины дунд артерийн зүүн бөмбөлөгийн гадрын салааг хамарвал түр зуурын хэлгүйдэл ч үүсдэг байна (афази).

— Дээрх бүгдээс үзэхэд мигрений угтвар дохио шинжүүд нь тодорхой дараалалаар эхлээд дагзны хэсэг (харааны хэсэг), дараа нь мэдрэхүй хөдөлгөөний хэсэг (талсаажих мигрень), улмаар чамархай духны (хэлгүйдэх) харалдаалах бүсийг хамран илрэх онцлогтой.

— Угтвар шинж 15-30 минут буюу 1 цагаас хэтрэхгүй. Үүний дараа толгой өвдөх дайралт эхэлж дух- чамархай-ухархайн орчмоор хүчтэй лугшиж өвдөнө.

— Толгой өвдөлтийн эрчим 30 мин-1,5 цагийн туршид нэмэгдэж улмаар огиудас хүрэх, бөөлжих, царай цонхийх шинжүүдтэй хавсран илэрнэ.

— Хөдлөл 1 хоног (4-72цаг) үргэлжилнэ.

— Эмнэлзүйн бүх хэлбэрийн давтамж янз бүр, долоо хоногт ч, сар, жилд ч, 1-2 удаагын хөдлөл тохиолдож болно.

— Хэрвээ толгойн өвдөлт 72 цагаас илүү хугацаагаар завсарлагагүй үргэлжилбэл мигрений статус хэмээн оношилно.

— Мигрений дохио шинжүүд арилахгүй 7 хоног болбол тархины шигдээс болж хүндрэлд хүргэнэ.

Оношлох

— Өвчтөнд мэдрэлийн үзлэгээр тархины үйлийн тэгш хэмт бус байдлыг илэрхийлэх нүүрний тэгш хэм ижил бус, АД бага, хэл муруй, нүүр цонхигор, сэлхэгэр шинжүүд тодорхойлогдоно.

— Толгойн рентген шинжилгээнд гавлын дотоод даралт ихсэлтын шинжүүд (судасны зураглал, хурууны дардасын шинж), КТ, МРТ –д тархины ховдлын тэгш хэмт бус байдал, ЭЭГ-д цахилгаан потенциалын хэм өөрчлөлт илэрнэ.

Оношийн шалгуур

— Өвдөлт толгойн нэг талыг хамрана

— Өвдөлт лугших шинж төрхтэй

— Өвдөлтийн эрчим өвчтөнийг идэвхгүй болгох, нэг хэвийн болон явах үед өвдөлт ширүүсэх

— Огиулах, бөөлжих, гэрэл дуу чимээг үл тэсвэрлэх

— Өвдөлтийн хөдлөл 4-72 цаг үргэлжлэх

— Дайралт 5-с цөөнгүй тохиолдсон байх

— Жич:

— Ямарч хэлбэрийн үргэлжлэх хугацаа 60 минутаас хэтрэхгүй байх

— Завсрын саруул үе 60 минутаас хэтрэхгүй байх

Эмчилгээ

Эмчилгээг:

— Толгойн өвдөлтийн хөдлөлийг дарах

— Дахилтаас сэргийлэх чиглэлээр явуулна.

Эмчилгээний 4 сонголт

— 1-р сонголт: АСК /ацетилсалицилавая кислота/

— 2-р сонголт: Эрготамин /судасны гєлгєр булчинг сулруулах/, Дигидроэрготамин

— 3-р сонголт: Агонист Серотонин /суматриптан, золмитриптан/

Урьдчилан сэргийлэх: Өрхийн эмчийн түвшинд нэлээд өргөн хэрэглэгдэж буй эм бол Maxitoper (Topiramate)

Эмчилгээний гол зарчим нь: Өвдөлт намдаах, ажлын чадвар нэмэгдүүлэх

Сэдрэл эхлэх үед өвдөлтийг зогсоох, Урьдчилан сэргийлэх, хүндрэлийг эмчлэх нэгдмэл эмчилгээ юм.

• Өвдөлтийг дарах зорилгоор хавсарсан бэлдмэлийг хэрэглэнэ.

• Мигренол (парацетамол 500 мг, кофейн 65 мг)

• Пентальгин (анальгин 300 мг, кофейн 50 мг, кодейн 8 мг, фенобарбитал 10мг)

• Седалгин (аспирин 200 мг, кофейн 50 мг, кодейн 10мг, фенацетин 200 мг, фенобарбитал 25мг)

• Спазмовералгин (фенобарбитал 20мг, кодейн 15мг, эфедрин 5мг, атропин 0.5 мг)

• Цитрапар (аспирин 240 мг, парацетамол 180 мг, кофейн 30 мг)

Тодорхой үр дүн гарахгүй бол стеройдын бус гаралтай үрэвслийн эсрэг эм хэрэглэнэ. Үүнд: ибупрофен, кеторолак, напроксен

Намдахгүй бол: Серотонины рецепторт нөлөөлөх суматриптан, золмитриптан /30мг/нь өндөр үр дүнтэй байдаг. Суматриптаныг дотуур 50-100 мг, эсвэл хоногт 3 таб, эсвэл арьсан дор 6мг-р хэрэглэнэ.

Дахилтаас сэргийлэхийн тулд:

— Ажил амралтаа зохицуулах

— Сэдээгч хүчин зүйлсээс зайлсхийх

o Өвчин сард 2-3 удаа дахилт өгвөл эмийн сэргийлэлтийг ветта хориглогч /Metoprolol,Nadolol, Atenolol/, кальцын сувгийн хориглогч /нимодипин,Verapamil/, СБҮ эсрэг бэлдмэл, серотонины эсрэг метисергид, пизотифин, сэтгэл гутралын эсрэг эм /амитриптилин/ гэх мэт

Урьдчилан сэргийлэх эмчилгээний зорилго

— Сэдрэлийн нөлөөг бууруулах

— Депрессийг бууруулах

— Мигренийг үүсгэгчийг дарангуйлах

— Өвдөлтийн механизмыг багасгах

— Мэдрэлийн гаралтай үрэвслийг зогсоох

— Мэдрэлийн системийн үйл ажиллагааг тогтворжуулах

Макситопир-ын үйлчлэлийн механизм

• Мэдрэлийн эсийн мембраны Na+ и Ca+ шахуургыг зохицуулдаг
• Сэдрэлийг сард 2-с доошгүй байлгадаг
• Хөөрлийн медиатор болох глутаматын үйлчилгээг саармагжуулдаг
• Гамма –амин –тосон хүчлийг саатлын үйлчилгээг идэвхжүүлдэг

Хэрэглэх арга, тун

l Тун ба хэрэглэх зааврыг эмч тохируулна

Хэрэглэх үед анхаарах зүйл

n Өвчтөн бүрт тохирох тунгаар хэрэглэ

n Шахмалыг зажлахгүйгээр бага зэргийн шингэнээр даруулж бүхэл залгина.

n Хүүхдэд биеийн жингээр нь тооцож тунг тохируулна.

Дундаж тун 100мг -300 мг

glucose level test was 2 times higher in urban participants than the participants from rural area, which improves the early diagnosis of diabetes. Blood glucose level, WHR and BMI of men and women tended to increase in urban and rural area with increased age.

Reference

1. Report Diabetese WHO. (2007)
2. Preventing chronic diseases a vital investment. WHO. (2006)
3. Diabetes atlas. International Diabetes Federaion. (2006)
4. Health for all database, updated July, (2008)
5. WHO. World Health Report-2002; Reducing risks , promoting healthy life.
6. I.Bolormaa, N.Bolormaa,

B.Tsogzolmaa, et al. (2006) Mongolian STEPS Survey on Prevalenca of Noncommunicable Disease Risk Factors 2006 . 

Authors:

Altaisaikhan Khasag, Dashtseren Myagmartseren, Narantuya Davaakhuu, de Courten B, de Courten M

Background

Since 1995 cardiovascular diseases and cancer are the leading causes of death in Mongolia. A diabetes survey conducted in 1999 in Ulaanbaatar city and four rural provinces found 3.2 percent of adults above 35yrs having diabetes mellitus and 9.2% impaired glucose tolerance.

The Mongolian NCD risk factor survey 2005 was to establish baseline information on the major risk factors to inform the National plan of action on Integrated NCD prevention and control.

Survey methodology

A total of 3411 people (1674 males, 1737 females) aged 15-64 years representative of 40 randomly selected urban and rural clusters were involved. Obesity indicators (body weight, height, waist and hip circumferences, WHR, BMI) were measured; percentage body fat was estimated using Omron bioimpedance portable devices.

One in three of the population were chosen to undertake a capillary whole blood sample to determine fasting blood glucose with glucometers. The prevalence of diabetes was estimated in accordance with WHO guidelines.

Prevalence of overweight and obesity

Mean BMI was 24.5 (±0.01) in females and 23.3 (±0.005) in males. WHO BMI categories showed that 4.95% (±0.35) were classified underweight, 21.78% (±0.06) were overweight and 9.78% (±0.04) were obese. The mean percent body fat was 18.19% (±0.01) in males and 25.68% (±0.01) in females.

Prevalence of Diabets

The prevalence of impaired fasting glucose (between 5.6-6.1 mmol/l) among those 1133 participants was 10.3 (+0.1)%. The prevalence of diabetes determined by using questionnaire and laboratory test methods was 9.3 (+0.1)%.

Relatoships between obesity and diabets

To assess the relationship between various obesity indicators and diabetes we performed multiple stepwise regression analyses including age and sex. Only waist circumference, age and % body fat were significantly associated with diabetes (or IFG) but when the models were separated by gender, only waist remained in the model. Percentage body fat therefore indicates only the gender of the participant. In this relatively lean population waist is the strongest indicator for diabetes.

Discussion

Overweight and obesity more prevalent in Mongolian women and similar to the results of the surveys of 2001and of 1999. The 1999 survey showed that 25.1% of females and 14.5% of males aged 35 and above were obese while current survey revealed that 22.6% of females and 13.1% of males aged 35-64years were obese.

In contrast to our diabetes prevalence results data from the diabetes survey conducted 1999 in Ulaanbaatar city and four province showed that 3.2% of the surveyed adults aged above 35 years had type 2 diabetes and 9.2% had impaired glucose tolerance (IGT). Differences in age groups methodology (fasting fingerprick glucose versus OGTT in 1999 account for some of the difference.